Pedagog-psıhologtyń jumys josparyna sáıkes 01.02.2020 j. № 355ARH-1 tobynda birinshi kýrs stýdentterimen “Mahabbat qymbat”atty áńgime ótkizildi. Kezdesýge 25 stýdent qatysty. Maqsattar: – mahabbat-ásem sezimge baýlý; – oqýshylardyń mahabbat tabıǵaty týraly túsinigin keńeıtý; – shynaıylyq, adaldyq, qaısarlyq, Ar-namys, moráldyq jáne adamgershilik tazalyq, fızıkalyq jetilý sıaqty qasıetterge oń adamgershilik baǵa berý.; – tárbıeleý degen teris kózqaras raspýshenostı, máńgi, vúlgarnostı; – bilim alýshylardy ózin-ózi damytýǵa, ózin-ózi jetildirýge, laıyqty adamgershilik ıdealyn tańdaýǵa yntalandyrý. Sabaqtyń jospary: 1. Kirispe sóz 2. Erler men áıelderdiń mahabbaty 3. Mahabbat tarıhy 4. Robert Rojdestvenskı ” Bala» 5. Mahabbat neden bastalady? 6. Jaǵdaıdy 7. Psıhologıalyq keńester 8. Qorytyndy Ol ashýlandy, ashýlandy, Barlyǵyn buzyp Jáne barlyǵy qaıta salynǵan, Muhıt tamshylary, Búkil jeńimpaz birinshi mahabbat. Bári túsiniksiz boldy, Boldy daýyl devátıbállnyı-shi joba, Kez kelgen teńiz tize boldy Jáne qashyqtyq kez kelgen – bos… Búgin mahabbat týraly áńgime. Mahabbat-álemdegi eń ádemi sezim; bul uǵym anyqtaý qıyn. Mahabbat barlyq jáne barlyq. Ol aýrýdy jeńe alady, kúsh beredi, erlikke shabyttandyrady, shyǵarmashylyqta qanattandyrady, janǵa náziktikti quıady, adamdy baqytty etedi, álemdi bıleıdi. Mahabbat ártúrli. Siz qalaı oılaısyz, mahabbat qandaı? Úlken jáne kishi Otanyna, ata-anasyna, balalary men apalaryna, kýmırge, janýarlarǵa, tabıǵatqa, Qudaıǵa degen mahabbatyna, er men áıeldiń mahabbatyna, tipti ózine degen mahabbatyna. Bizge bári anyq – Mahabbatsyz ómir joq. Demek, ómir súrý úshin, biz júregimizdi mahabbat pen súıýge teńsheýimiz kerek. Búgin men sizdermen erler men áıelderdiń mahabbaty týraly sóıleskimiz keledi. “Al qandaı synypta mahabbat keledi?””, “Qaı jasta? Erte emes pe? Pozdno lı?”Meniń oıymsha, bul suraqtarǵa eshkim jaýap bermeıdi. Bir mahabbat tarıhyn tyńdańyz. – Jaqsy kóremin, bári de, – dedi Inka. – Ol unamaıdy, – dedi ol. – Maǵan on úsh jyl boldy, al meni eshkim unatpady ma? Ne isteý kerek? – Inka surady. – Nege qyzdar árdaıym únsiz bolýǵa tıis? A? – Inka jaramsyz. – Men birinshi bolyp moıyndaǵym keledi. Bolsyn. Men bárine daıynmyn, – dep sheshti ol, – bárin bilý, múmkin, búliný, biraq báribir áreket etý. … Eshkim bolmaıtyn órt kranynyń korpýsyna ınka daýyspen tolqýdan alǵash ret kebedi “Men súıemin!» – Men jaqsy kóremin! – onyń kózin aıqaılap. – Men jaqsy kóremin! – bul aýadaǵy jalǵyz dybys. – Men jaqsy kóremin! – eshkim de estigen joq. – Men jaqsy kóremin! – Jáne súıý! – kórinbeıtin daýys jaýap berdi. – Men jaqsy kóremin! – Ne? – dep tamsandy Sereja. Qalyń adamdar estı almaıdy, rýhanı soqyr kórmeıdi, beı-jaı basqa qaıǵy-qasiretti baǵalamaıdy. Onyń jany uıyqtap, júregi uıyqtady. Joq, Sereja túsinbedim. Bul sezim óte kóp boldy Inkı. Ony qulamańyz, ony alyp tastamańyz jáne ony jeńe almańyz. Budan jaqsy. Jaqsy, onda az, onda bári anyq. Syrǵa órt baspaldaǵynan ketti. Inka qaldy, oǵan qıyn. Ýaqyt óte berdi. Inka tynyshtaldy. Kúlimsireý paıda boldy jáne búkil álem ornalastyrylǵan onyń ádemi qońyr kózderi tynysh qýanyshty jarqylmen jarqyrady. Jaqynda bul onyń ómiri týraly kınofılmniń birinshi serıasy boldy. Óz-ózimen jumys isteýdiń uzaq jolyn ol sodan beri eńsergen. Jaqynda alǵashqy mahabbattan kóz jasy keýip qaldy, ómir jańa jaǵdaılarǵa qoıdy, endi óz kúıeýine – eń jaqsy, eń jaqyn jáne súıikti dosyna ómir men jumysqa qabilettiligin saqtaý úshin úlken shydamdylyq, batyldyq qajet. Sasha aýyrady. Inka ony sheksiz jáne sheksiz súıedi. Úılený toıynan keıin ol aıtqan: – Bizde bári jaqsy, tipti bizdiń mahabbatymyz úshin qorqynyshty. Ol batyl. Ol jas, ádemi, talantty jáne aqylsyz jaqsy kóredi, ol ony. Ol naǵyz dos. Mine, endi ol súıikti adammen birge qıyn ómir súrýi qıyn bolǵan kezde, ol ózine jaýapsyz sezim urǵan kezde, ózin joǵaltpaı, tótep bere aldy, qaıta tirildi jáne kúıeýin baqytty ete aldy, ol áskerden Syrejadan hat aldy, bul, árıne, ol ony jaqsy kóredi, qurmetteıdi jáne súıedi… Sonymen, siz alǵashqy mahabbat tarıhyn tyńdadyńyz. Al biz ony siz tapsyrys boıynsha emes, ruqsat boıynsha emes, neni jaqsy kóretinińizdi túsiný úshin aıtyp berdik. Bireý bul sezim týdyrǵandyqtan jaqsy kóredi. Birinshi…. Jarqyn. Nezashıshennoe. Al bul jerde jerdegi?! “Júrekke emes prıkajesh”. Bolaıyq oılastyrý, sonymen qatar, oılaý, bul da 13-14 jastaǵy jasóspirimder bastaıdy, prısmatrıvátsá ózine vnımatelnee jáne stroje qalaı qaıtadan baǵalap turady. Demek, siz bir-birine, qurdastaryna unaǵyńyz keledi. Jáne bul qalypty. Kóptegen aqyndar jarqyn jas óspirimderdiń mahabbatyn jyrlaıdy. R. Rojdestvenskı ” Bala» Rojdestvolyq Robert Ivanovıch (1932-1994), aqyn. Altaı ólkesiniń Qosıha aýylynda áskerı qyzmetker otbasynda dúnıege kelgen. Toǵyz jasynda balalar úıinde boldy. Mektepti bitirgennen keıin Petrozavodsk ýnıversıtetine túsip, óleń jaza bastaıdy. Ýnıversıtetti ádebıet ınstıtýty úshin qaldyrady. M. Górkı (1956 jyly bitirgen). Ol bizdiń aýdannyń naızaǵaı boldy, Kórshi aýladan shyqqan bala. Jáne oǵan opaskamen, biraq ǵashyq Okrestnaıa qarap balalar. Ol oǵan qumarlyq boldy, Óıtkeni ol barlyq jerde basqardy, Jalpaq tasty sheber laqtyrdy, Bul dop sıaqty sýda sekiredi. Jańbyrly jáne aıqyn aýa raıy Ol árdaıym Toǵanmen júrdi, Jáne bóten adamdar ótpedi, Áreń ol toǵanda paıda boldy. Berilgen matrostardyń súıemeldeýimen, Qaraqshylyq admıral sıaqty qorqynyshty, Ul bala urdy, qyz burym úshin tasydy. Jáne taza dápterler irikteldi. V gýstom sadý shyǵýyna zasady, Onda balalarmen soǵys oınap. Jáne bir ret ol baqshadan kórdi Qyz bir tanys emes. Baqshanyń qorshaýy óte eski boldy – Kez kelgen bala tesikke ótti, Biraq ol mysyq sıaqty, butaqtan sekirdi Jáne qyzǵa joldy bógedi. Ol Aq kóılek aldynda Keshki veterde turdy Qońyr kleenka portfeli bar Jáne qolda kishkentaı sıa. Qazir shashylǵan kitaptar – Beker emes j qorqady, qalaı ot, Kenetten ol bylaı dedi:… Siz meni jiberesiz… Jáne ol, nemeıa oılaýdan, Ol qanshalyqty qorqynyshty umytyp, Shagnýl alǵa jáne ólsheý aldynda, onymen, Onyń erligimen shaıqasty. Ony dereý buzýǵa qorqytý, Vataga admırál bosaıa, Óz keıipkerine gládel. …Kún daqtary jerge kirdi. Qyzben birge komandır ketti. Jáne qaramaǵyndaǵylarǵa túsiniksiz boldy, Ol balalyq shaqtan ne ketti. Sondyqtan mahabbat degenimiz ne? Al mahabbat neden bastalady dep oılaısyz? Sonymen, siz ǵashyq ekenińizdi elestetip kórińizshi. Biraq siz bul týraly qalaı aıta bilmeısiz. Bul bolasyz? Sizdiń áreketińiz? Kezdesýge shaqyrý? Al kezdesý neden bastalady? Múmkin, tústen. Kez kelgen kezdesý tústen bastalady. Qoldarynda nashar Gúlderdi jasaı almaıdy! Mysaly, qyz kezdesýge kelýge kelisti. Qaıda barýdy usynar edińiz? Súıikti adammen árdaıym bolý kerek pe? Birinshi kúni siz qıyn jaǵdaılarǵa tap bolýy múmkin qupıa emes. Ómirde biz máseleni tez jáne túpnusqa sheshýge týra keledi. Ózińiz jaǵdaıdy tańdap, siz óz is-áreketterińizdi sıpattaýyńyz kerek. Jaǵdaıdy: 1. Siz teatrǵa keshikesiz. Sizdiń seriktesińiz ádemi jeńil kóılek. Kenetten ótip bara jatqan mashına qyzdy julyp aldy. Sizdiń is-áreketińiz. 2. Siz qysqy keshke saıabaqpen júresiz, kútpegen jerden qyzǵa aǵashtan qar túsip, shashylyp, kosmetıka jaǵyldy, bórik qulap ketti, shashy nyǵyzdaldy. Sizdiń is-áreketińiz. 3. Serýendeý kezinde sizdiń seriktesińiz kenetten aıaǵyn ushyratty. Sizdiń is-áreketińiz. Meniń oıymsha, siz barlyq jaǵdaılardy jarqyldap jeńdińiz. Uldar ózderin naǵyz jentlmender, al qyzdar naǵyz hanymdar retinde kórsetti. Dostyqtan qurmet, súıispenshilikti qurmetteýden bastalady, al eki adamnyń mahabbaty otbasyn qurýǵa ákeledi. Bizdiń árqaısymyz úshin “otbasy” sózi erekshe mańyzǵa ıe. Biz bul sózdi aıtqan kezde ár túrli qaýymdastyqtar bar. Bireý ananyń, ákeniń beınesi; múmkin, barlyq otbasy músheleriniń beınesi; múmkin, bul sizdiń úıińizdiń súıikti buryshy, jaıly jáne jyly. Al sizde “otbasy”degen sóz qandaı qaýymdastyqtar bar? Otbasy qurýdy sheshken adamdardyń júreginde turǵan mahabbat jıi joǵalady. Bul sebebi bolyp tabylady? Jıi-qyzǵanysh, ókinishke oraı, Mahabbat serigi. Kóp jaǵdaıda biz jaqyndarymyzǵa ókinbeımiz jáne Shekspır keıipkerlerine laıyqty kórinister uıymdastyramyz. Iá, ókinishke oraı, munyń bári balalardyń kózinde bolady, ata-analar balalaryn urysqa tartady, balany ákesine nemese anasyna qarsy qoıady. Mysal keltireıik – Ákem shofer bar! – úsh jasar bala tárbıeleýshige maqtanyshpen aıtady. – Al sizde Vıtenka bar ma? – Meniń ákem Baqytty! – Bul saǵan kim aıtty? – Anam. Bala bárin este saqtaıdy. Barlyq sózder, eresekterdiń, jaqyndardyń barlyq minez-qulyqtary balanyń sanasynda qalady jáne birte-birte adamdy, jaqsy nemese jaman adamdy qalyptastyrady. Bala ósken kezde, áli belgisiz, ol mundaı anasyn aıyptamaıdy. Óıtkeni, eger ákeńdi uryssa, basqalaryna qatysty oılanýdyń qajeti joq. “Eń úzdik balalar baqytty ata – analarda bolady… kúıeýi áıeline baqyt tileıtin barlyq jerde, al áıeli-kúıeýi, onda balalary jaqsy” (A. S. Makarenko). Ata-analar ómir boıy balalardyń aldynda, ıaǵnı ómir boıy asyldyq, meıirimdilik jáne adamgershilik úlgisin kórsetýi tıis. Lúbóv mynadaı, qandaı adam. Al eger ol jetilmegen bolsa, jetilmegen jáne mahabbat, demek, otbasy. Tamasha otbasy degenimiz ne? Jaqsy otbasylarynyń ereksheligi qandaı? Al Sizdiń otbasylaryńyzda dástúrler bar ma? Qandaı? Sizdiń otbasyńyzda qandaı dástúrlerdi nyǵaıtqyńyz keledi? Ýıýt degenimiz ne? Otbasynda, úıde jaıly kim qurý kerek? Sońynda – birneshe keńes: